Cuando la vivienda colectiva era moderna : desde Portugal a otros paises de expresión portuguesa : 1948-1974

Author

Rodrigues, Inês Lima

Director

Correia, Graça

Codirector

Armesto, Antonio

Date of defense

2014-09-30

Pages

818 p.



Department/Institute

Universitat Politècnica de Catalunya. Departament de Projectes Arquitectònics

Abstract

This doctoral research explores the forms of modern collective housing accomplished in Portugal and in other territories of Portuguese language under Oliveira Salazar's dictatorship. lt seeks to highlight the indisputable values of modern architecture through the work by Portuguese architects in Portugal, Brazil, Angola, Mozambique and Macau, retaking the theme of Portuguese colonization as an imaginary of creative capacity, which enables both to get a vision of independence and the valuation of the territory. The period under investigation starts in 1948, heightens between the 50's and the 60's and finishes in 1974, the year of the April revolution. From this date on the architecture context has changed not only in Portugal - with the coming of the democracy - but also in the other Portuguese speaking countries. The guideline of this study is the Portuguese architectural culture as well as the utopía of the Modern Movement made real by collective inhabitation. lt is also meant to identify the strong influence of modern Brazilian architecture and how the later dissolves with the purpose of creating a possible continuity in the other territories. The research isn 't about the Portuguese perspective only and the international paradigmatic situations inevitably come along so as to justify the modern theory on collective Portuguese housing. The Modern generation born in the architecture schools in Lisbon and Oporto has found the devices to adapt the peculiarities of each work to the specificity of its space. The first systems developed between universality and adaptability, functionality and economy, the vecracity of the materials and sincerity of the structure, are aspects that characterize it and will try to demonstrate wtih the analysis of the selected objects. lt was from the 1950 decade onwards that the block of flats gained leading position as part of the construction process of the city / town. This period is directly related with Le Corbusier and the influential modern Brazilian architecture both obviously controlled by the dictatorial regime. lt was the Golden Age of the political strategies to define the colonial area. With it the processes for the planning and changing of the territory were started as well as the first guiding planes, which established what we now know as the town. While international style critical movement question exactly the universality that is the characteristic of modernity, in Portugal a question a position close to the themes of the latest CIAM congress around the binomial identity - modernity. To this effect in the l 960's the moment of the discipline crisis was put to publish the famous survey about the Popular Portuguese Architecture pursuing, however a vision proclaimed by the Estado Novo regime. This dissertation on the one hand makes public the modern Portuguese heritage in the residential scope, which was almost unknown internationally, and on the other hand documents the whole of those architectures with the aim of contributing not only to its disclosure but also to show the qualities inherent to the chosen selected projects. Thus it opens the discussion on the recovering and requalifying of these works. In order to do it, the modern specific grounds of the collective housing system from town to typology deepen in countries with a common architectural history. Through the study of form , when it is understood as a part of relations and meanings, the 20 th century architecture becomes better known and at the same time the historic and theoretical picture of this heritage in the 21 st century.


Esta investigación doctoral explora las formas de la residencia moderna producida en Portugal y en otros países de expresión portuguesa, durante el régimen dictatorial de Oliveira Salazar. Se procura evidenciar los valores indudables de la arquitectura moderna, a través de la vivienda colectiva realizada por arquitectos lusos en Portugal, Brasil, Angola, Mozambique y Macao, retomando el tema de la colonización portuguesa como un imaginario de capacidad regenerativa, que permite simultáneamente adquirir una visión de independencia y valorar el territorio. El periodo considerado se inicia en 1948, se intensifica entre los años cincuenta y sesenta y finaliza en 1974, año de la Revolución de Abril, a partir del cual el contexto urbano-arquitectónico se transforma completamente no solo en Portugal –con la entrada de la democracia– sino también en el resto de países de expresión portuguesa. El hilo conductor de la investigación es la cultura arquitectónica portuguesa y la utopía del Movimiento Moderno transformada en realidad a través del habitar colectivo. Asimismo, se pretende identificar la fuerte influencia de la arquitectura moderna brasileña y el modo cómo se disuelve en Portugal, a fin de establecer una posible continuidad en los demás territorios. El estudio no se limita a la perspectiva portuguesa, pues tiene en cuenta además los casos pragmáticos internacionales, de modo a fundamentar el argumento moderno de la vivienda colectiva lusa. La generación moderna, formada en las escuelas de Arquitectura de Lisboa y Oporto, encontró los mecanismos para adecuarse a las particularidades de las obras en la especificidad de cada lugar. Los primeros sistemas desarrollados entre universalidad y adecuación, la funcionalidad y economía, la veracidad de los materiales y la sinceridad de la estructura, constituyen aspectos característicos y que se intentan poner de relieve con los análisis de los objetos seleccionados Fue a partir de la década de 1950 cuando se asistió al protagonismo del bloque de vivienda colectiva como elemento crucial en el proceso de construcción de ciudad. Este periodo está directamente relacionado con Le Corbusier y con la influyente arquitectura moderna brasileña, ambos naturalmente censurados por el régimen dictatorial. Se trató de la época de oro de las obras públicas y de las estrategias políticas para definir el espacio colonial; con ella se iniciaron los procesos de planeamiento y transformación del territorio y se elaboraron los primeros planes generales que definieron lo que hoy conocemos como ciudad. Cuando las corrientes críticas del estilo internacional cuestionaron precisamente la universalidad que caracteriza la modernidad, en Portugal se reconoció una actitud próxima al tema del último CIAM y al binomio, identidadmodernidad. En este sentido, en los años 60 se aprovechó el momento de la crisis disciplinar para publicar la famosa Encuesta a la Arquitectura Popular Portuguesa, siguiendo de todos modos, una visión contraria a la proclamada por el Estado Novo. La tesis agrega por una parte, el patrimonio moderno luso en el ámbito residencial, prácticamente desconocido a nivel internacional, y, por otra parte, documenta el conjunto de estas arquitecturas, a fin de contribuir no solo a su divulgación sino para realzar las cualidades inherentes a los proyectos seleccionados, abriendo, así, el debate sobre su recuperación y recualificación. Para tal, se identifican los fundamentos modernos específicos del sistema de la vivienda colectiva, desde la ciudad a la tipología, en países con una historia arquitectónica común. A través del estudio de la forma, entendida como un conjunto de relaciones y significados, se da a conocer la mejor arquitectura del siglo XX y a la vez se registra el marco histórico y teórico de este patrimonio en el siglo XXI.


Esta investigação de doutoramento explora as formas da habitação coletiva moderna realizadas em Portugal e noutros territórios de expressão portuguesa, sob o sistema ditatorial de Oliveira Salazar. Procura evidenciar os valores indiscutíveis da arquitetura moderna, através de obras levadas a cabo por arquitetos lusos em Portugal, Brasil, Angola, Moçambique e Macau, retomando o tema da colonização portuguesa como um imaginário de capacidade criativa, que permite simultaneamente adquirir uma visão de independência e de valorização do território. O período considerado inicia-se em 1948, intensifica-se entre os anos cinquenta e sessenta e termina em 1974, o ano da Revolução de Abril. A partir deste data, o contexto urbano-arquitetónico mudou não só em Portugal –com o advento da democracia– como também nos demais territórios de expressão portuguesa. O fio condutor é justamente a cultura arquitetónica portuguesa e a utopia do Movimento Moderno transformada em realidade através do habitar coletivo. Igualmente, pretende-se identificar a forte influência da arquitetura moderna brasileira e a forma como esta se esbate em Portugal, com o fim de estabelecer uma possível continuidade nos outros territórios. O estudo não se limita à perspetiva portuguesa e associam-se inevitavelmente os casos paradigmáticos internacionais, de modo a fundamentar o argumento moderno sobre a habitação coletiva lusa. A geração moderna, formada nas escolas de Arquitectura de Lisboa e Porto, encontrou mecanismos para adaptar as particularidades de cada obra na especificidade do lugar onde se inserem. Os primeiros sistemas desenvolvidos entre universalidade e a adaptação, a funcionalidade e a economia, a veracidade dos materiais e a sinceridade da estrutura, são aspetos que se caracterizam e que se tentam demonstrar com as análises dos objetos selecionados. Foi a partir de 1950 que se assistiu ao protagonismo do bloco de apartamentos como interveniente no processo de construção da cidade. Este período está diretamente relacionado com Le Corbusier e com a influente arquitetura moderna brasileira, ambos naturalmente censurados pelo regime ditatorial. Era a idade de ouro das obras públicas e das estratégias políticas para definir o espaço colonial; com ela iniciaram-se os processos de planeamento e de transformação do território e elaboraram-se os primeiros planos diretores, que definiram o que hoje conhecemos por cidade. Quando as correntes críticas do estilo internacional põem em causa precisamente a universalidade que caracteriza a modernidade, em Portugal reconhece-se uma atitude próxima aos temas do último Congresso CIAM, em torno do binómio identidade-modernidade. Neste sentido, nos anos 60, aproveitou-se o momento da crise disciplinar para publicar o famoso Inquérito à Arquitetura Popular Portuguesa, seguindo no entanto, uma visão contrária à proclamada pelo Estado Novo. A tese agrega por um lado, o património moderno luso no âmbito residencial, praticamente desconhecido internacionalmente, e, por outro lado, documenta o conjunto destas arquiteturas, com o objetivo de contribuir não só para a sua divulgação como também para realçar as qualidades inerentes aos projetos selecionados, abrindo, assim, o debate sobre a sua recuperação e requalificação. Para isso, identificam-se os fundamentos modernos específicos do sistema de habitação coletiva, desde a cidade à tipologia, em países de história arquitetónica comum. Através do estudo da forma, entendida como um conjunto de relações e significados, dá-se a conhecer a melhor arquitetura do século XX e. ao mesmo tempo, regista-se o quadro histórico e teórico deste património no século XXI

Subjects

72 - Architecture

Documents

TILR1de3.pdf

21.17Mb

TILR2de3.pdf

50.87Mb

TILR3de3.pdf

14.57Mb

 

Rights

ADVERTIMENT. L'accés als continguts d'aquesta tesi doctoral i la seva utilització ha de respectar els drets de la persona autora. Pot ser utilitzada per a consulta o estudi personal, així com en activitats o materials d'investigació i docència en els termes establerts a l'art. 32 del Text Refós de la Llei de Propietat Intel·lectual (RDL 1/1996). Per altres utilitzacions es requereix l'autorització prèvia i expressa de la persona autora. En qualsevol cas, en la utilització dels seus continguts caldrà indicar de forma clara el nom i cognoms de la persona autora i el títol de la tesi doctoral. No s'autoritza la seva reproducció o altres formes d'explotació efectuades amb finalitats de lucre ni la seva comunicació pública des d'un lloc aliè al servei TDX. Tampoc s'autoritza la presentació del seu contingut en una finestra o marc aliè a TDX (framing). Aquesta reserva de drets afecta tant als continguts de la tesi com als seus resums i índexs.

This item appears in the following Collection(s)